Acının bir adresi olsaydı, Yemen’de isyancı Husi savaşçılarla dağların ortasında sıkışıp kalmış Taiz kentindeki El-Raşid Caddesi olabilirdi.
Derme çatma evlerin sıralandığı bu dar sokakta yaşayan çocuklar, dünyanın unuttuğu bir çatışmadan kaçamazlar.
Siyah saçlı ince bir çocuk koltuk değnekleriyle çukurların etrafında sendeleyerek bize rehberlik ediyor.
Bader al-Harbi yedi yaşında. Yemen iç savaşından iki yaş daha genç.
Sağ bacağı diz altından kesilmişti. Gömleğinin üzerinde “Spor” yazıyor.
Bader arka bahçesindeki taşların üzerine oturuyor. Bir tarafında kesik bacağı var ve diğer tarafında ayakkabısı yok.
Ağabeyi Hashim, kardeşinin travmasını ve sessizliğini paylaşarak hızla yanında yer alır.
Haşim’in sağ ayağı da ezilmiş ve bir parmağı eksik. Elleri sürekli hareket ediyor, sanki yaralarını ovmak istiyormuş gibi.
İki erkek kardeş, geçen yıl Ekim ayında okuldan eve dönerken bir Husi bombalaması sırasında vurulmuştu.
Babaları al-Harbi Nasser al-Majnahi, çocukların o zamandan beri okula gitmediğini söylüyor.
Baba al-Manjahi, “Her şey tamamen değişti” diyor:
“Artık diğer çocuklarla dışarıda oynamıyorlar. Yaralılar. Korkuyorlar ve psikolojik sorunları var.”
Sesi çok daha küçük bir çocukmuş gibi yumuşak çıkan dokuz yaşındaki Hashim, okula geri dönmek istediğini söylüyor.
“Çalışmak ve öğrenmek istiyorum” diyor.
Bader’a onun da okula geri dönmek isteyip istemediğini soruyorum.
“Evet” diyor: “Ama benim bacaklarım yok. Nasıl gideceğim?”
Babaları, ulaşım için ödeyecek parası olmadığı için çocukları bir sonraki dönem için okula kaydetmediğini söylüyor. Ailesini daha inançlı bir yere götürmenin bir yolu yok:
“Korkuyoruz ama başka yerde yaşayamayız çünkü kira daha yüksek olacak. O yüzden ölsek de kalsak da burada olmak zorundayız.”
Yemen’de 2014 yılında başlayan iç savaş, bölgesel güçlerin muhalif grupları desteklemesiyle kısa sürede tırmanışa geçti.
Sünni Suudi Arabistan, Yemen’in uluslararası alanda tanınan hükümetini desteklerken, Şii İran da “Ensar Allah” olarak bilinen Husi isyancıları destekliyor.
Eylül 2014’te Husi isyancılar, Yemen’in başkenti Sana’a’nın kontrolünü ele geçirdi ve hükümet güçlerini kovdu.
Mart 2015’te Suudi Arabistan liderliğindeki, İngiltere ve ABD’nin desteklediği koalisyon Yemen’deki iç savaşa dahil oldu.
Suudiler, hükümet güçlerini kısa sürede tekrar iktidara getirecek kısa dönemli bir operasyon sözü vermişti. Ama sonuç pek öyle olmadı.
İlk Suudi müdahalesinden ve binlerce hava saldırısından sekiz yıl sonra, Husi isyancılar hala başkent Sana’a’yı kontrol ediyor.
Suudiler şimdi kolay bir çıkış yolu arıyor. En azından askeri açıdan.
Taiz cephesinde Bader ve Hashim her gece çatışma sesleriyle uyur, her sabah çatışma sesleriyle uyanır.
Bader, “Patlama sesleri duyuyorum” diyor:
“Bir de keskin nişancılar var. Mahalledeki her şeye ateş ediyorlar. Sanki yanımda bir patlama olacak ya da evimi havaya uçuracaklar gibi hissediyorum.”
Birkaç adım ötedeki komşu konuta geçiyoruz. Burada da yine paramparça olmuş bir çocukluğun hikayesi var.
Amir bizi kapıda karşılıyor. Sarı tişörtlü, sessiz ve üzgün üç yaşında bir çocuk.
Sağ bacağının yerine metal protezi var. Babası Şerif el-Amri, sık sık eğilip oğlunu alnından öperek ayağa kalkmasına yardım ediyor.
Amir, Bader ve Hashim ile aynı gün yaralandı. İki bombalı saldırının ortasında sadece birkaç saat.
Yolun karşısındaki bir akrabanın evinde bulundukları sırada meydana gelen patlamada amcası ve 6 yaşındaki kuzeni hayatını kaybetti.
Amir hayatta kaldı ama yaraları hafızasında taze.
Şerif oğlunun acısını kelimelere dökerken, Amir öğle sıcağında babasının kucağında uyuklamaktadır:
“Patlamadan hastaneye kaldırıldığı ana kadar her anı hatırlıyor. ‘Amcamın başına bu geldi, kuzenimin başına da bu geldi’.
“Dumandan bahsediyor, kanın nasıl aktığını gördüğünü söylüyor. Etrafta oynayan çocukları görünce çok üzülüyor. ‘Benim bacaklarım yok’ diyor.”
Bu sokaktaki her evde bir ölçü korku hissediliyor. Münir’in evinin payı biraz daha fazla.
Dört çocuk babası Munir, beni aile evinin koridorunda gezdiriyor. Burası ateş hattının ortası. Husi isyancılar komşuları kadar yakın, 20-30 metre uzaktalar.
Münir, “Önümüzde bir keskin nişancı var” diyor. Salon penceresinin önüne eğilerek, “Pencereyi açsam onu şimdi görebiliyorum. Bahçeye çıkarsan sana ateş edecek” diyor.
“Burada, Taiz’de korku içinde yaşıyoruz. İnsanlar kendilerine ne zaman füze ya da keskin nişancı tarafından vurulacaklarını bilmiyorlar. İnşallah barış gelir ve Yemen eski güzel günlerine döner.”
Koridorda en büyük oğlu Muhammed ile tanışıyoruz. Tekerlekli sandalyede 14 yaşında aktif bir çocuk.
Okulu bombalandığında, diğer öğrenciler kaçarken onu geride bıraktılar. Evi bombalanırsa ailesinin onu kurtarmaya çalışırken yaralanacağından korkuyor.
Taiz üç bin günden fazla bir süredir kuşatma altında. Çocuklar, hükümet ile isyancı Husi güçleri arasındaki çatışmadan muaf değil.
Genç bir doktor, 2015’ten bu yana Husi bombalamaları, kara mayınları veya patlamamış mühimmat nedeniyle yaralanan 100’den fazla çocuğu tedavi ettiğini söylüyor.
Taiz’de yaralanan veya öldürülen çocukların çoğu, Husi isyancılarının kurşunlarının veya bombalarının hedefi oldu.
Bazıları savaşın ilk yıllarında Suudi liderliğindeki koalisyonun hava saldırılarında öldürüldü veya hükümet güçleri tarafından öldürüldü.
Yemen savaşının tüm taraflarının ellerinde kan var.
Birleşmiş Milletler’in geçen yıl vardığı ateşkes altı ay yürürlükte kaldı. O zamandan beri çatışmaların yoğunluğu azaldı. Yani artık topyekun bir savaş yok ama barış da yok.
Suudi Arabistan ve İran el sıkıştı, ilişkilerini düzeltti. Suudiler ile Husiler arasında da görüşmeler var. Ancak kaynaklarımız bu görüşmelerin yarıda kesildiğini söylüyor. Yemen’de çatışan taraflar arasında bir müzakere ortamı yok.
Ülke giderek daha çok parçalanmış ve tekrar bir araya getirilemeyecek bir yapboza benziyor.
Birleşik Arap Emirlikleri’nin desteklediği ayrılıkçı bir hareket, 1967-90 döneminde olduğu gibi Güney Yemen’in bağımsızlığını geri kazanmasını istiyor.
Bu, parçalanmış bir ülkede açılan başka bir çatlak.
Çatışmanın şiddetlendiği Mart 2015’ten bu yana yedi kez Yemen’e gittim. Uluslararası toplum barış için atılan adımlardan bahsederken burada bir gözdağı ve umutsuzluk var.
Birçoğu Yemen’in hayatta kalacağından şüphe ediyor. Pek çok obur, Husilerin barış yapmayacağını düşünüyor.
20 yıllık yazar, “Gücün Allah’ın kendilerine verdiği bir hak olduğunu iddia ediyorlar. Peygamberin dedeleri olduklarını iddia ediyorlar. Silahlarını bırakıp demokrasiye ve seçim ortamına geri döneceklerini zannetmiyorum” diyor. -Adını gizlemek isteyen yaşlı Yemenli.
Yemen’in güneybatısındaki iç mülteciler için kurulan kampların yöneticisi Jamal Mahmud al-Masrahi, Husilerin barışı kabul edeceğini düşünen “uluslararası toplum rüya görüyor” diyor.
Yemen’in 32 milyonluk nüfusunun büyük bölümünün yaşadığı ve Husilerin kontrolünde olan ülkenin kuzeyindeki halkın nabzını ölçmek istedik.
Ancak Yemen’e varışımızın ardından Husiler kuzeye geçiş iznimizi askıya aldı.
Sana’daki insan hakları savunucuları, ülkenin fiili hükümdarı haline gelen Husilerin giderek daha baskıcı olduğunu savunuyor.
Al-Rashid Caddesi’nden çıkarken Bader kapıya geliyor ve sokağın kenarında tek başına oturuyor.
Babası Amir’i bisikletin üst borusuna oturttu ve “Korkma bebeğim, yanındayım” dedi.
Oğluna, “Sana ne vereyim?” diye sordu. O sorar.
“Bana bir silah bul” diyor Amir, bebeksi sesiyle tezat oluşturan sert sözlerle:
“O zaman silahıma mermi sıkabilirim ve ayağımı benden alanlara ateş edebilirim.”
Açlık Yemenli çocukları tehdit ediyor
Çok sıcak, engebeli yollarda bir motosikletle üç saatlik zorlu bir yolculuk. Ancak Rajah Muhammed’in hasta oğlu Awam’ı Taiz’deki özel bir çocuk hastanesine götürmesinin başka yolu yok.
Kızıldeniz kıyısındaki Mocha’daki evlerinden Taiz’e yaptıkları yolculuğun masraflarını karşılamak için 10 gün çalışmıştı. Yolculuk 20.000 Yemen riyaline veya yaklaşık 14 dolara mal oluyor.
Awam, Yemen’deki hastaneye getirildiğinde, sağlık görevlileri onun boyunu ve yükünü hızlıca ölçmek istedi. Ama Awam’ın ne kadar aç olduğunu anlamamıza gerek yoktu. Bir deri bir kemik kalmış kolları ve şişmiş midesi zaten hikayeyi anlatıyordu.
Beş çocuk babası Rajah, bir yılı aşkın süredir oğlunun hayatını kurtarmaya çalışıyor.
Awam’ın başucuna bir karton modül sallayarak oğlunu serinletmeye çalışırken, “Her zaman ateşi vardır,” diyor.
“Mocha’daki bütün hastanelere gittik. Awam’ı buraya getirmemizi söylediler. Çocuklarımı besleyemiyorum. Bazen sadece ekmek yiyoruz ve çay içiyoruz. Bazen bir ay boyunca bir lokma daha yemiyoruz.”
Açlık Yemen’de büyük bir sorun, ancak çatışmalar durumu daha da kötüleştirerek hayatları mahvetti, fiyatları artırdı, dört milyondan fazla insanı evsiz bıraktı ve ülkedeki sağlık merkezlerinin yarısını kapattı.
Rajah, savaşın evsiz bıraktığı milyonlarca insandan biridir. “Altı ya da yedi kez evimizi kaybettik. Mayınlardan korktuğumuz için her seferinde yeni bir yere taşınmak zorunda kalıyorduk” diyor.
Açlık, Yemen’deki birçok çocuk gibi Rajah’ın oğlunu da doğduğundan beri tehdit ediyor.
BM verilerine göre Yemen’de beş yaşın altındaki yaklaşık 500.000 çocuk akut yetersiz beslenmeden muzdarip ve hayatta kalma mücadelesi veriyor.
Ama Awam’ın bir sorunu daha var. Testler lösemi olabileceğini gösteriyor. Bu, uzun bir tedavi sürecine ihtiyaç duyacağı anlamına gelir.
Rajah için oğlunu hastanede tutmaya çalışmak evdeki diğer çocukları aç bırakmak demektir.
Bu yüzden ertesi gün Awam’ı Mocha’ya geri götürür ve doktorlara yeterli paraları olduğunda geri geleceklerini söyler.
Rajah’ın oğluyla birlikte çıktığı yoldan geçerek buraya geliyoruz. Altımızda her zamanki gibi konforlu bir dört tekerlekten çekişli araç var.
Yerel bir sağlık kliniğine giriyoruz. Başları örtülü anneler, hasta çocuklarını kucaklarında tutuyor. Annelerin çığlıkları ve bebeklerin çığlıkları havada asılı kalır.
Üç odalı klinik bir günden fazla kapalıdır. Ancak yerel makamlar bölgede bulunduğumuz için bugün kliniğin açılmasına karar verdi.
Anneler bizi yabancı doktor sanıp üzerimize çullanıyor, çocuklarına yardım etmemiz için yalvarıyorlar.
Yerel bir doktor bize geliyor, ancak klinikteki sağlık personelinin grevde olduğunu ve hastaları tedavi etmeyeceğini söylüyor.
Dr. Ali bin Ali Doberah “Onlar için yapabileceğimiz hiçbir şey yok” diyor.
“Dört aydır bir kuruş maaş alamadık. Kimimiz çocuklarımıza bakamaz hale geldik ve para kazanabileceğimiz bir iş aramaya başlayacağız.”
Klinik, geçmişte maaşlarının bir kısmını ödemiş olan yabancı hayır kurumlarından artık takviye almıyor.
Mocha ve Yemen’in batı kıyısındaki diğer bölgelerdeki en az dokuz sağlık merkezi, kaynak yetersizliği nedeniyle kapanmak zorunda kaldı.
Ülke genelindeki yardım kuruluşları birer birer geri çekiliyor. BM Beslenme Programı büyük kesintiler yaptı ve Eylül ayı ortasında 3 ila 5 milyon kişiye parasız prestij gıda yardımı sağlamayı durdurmak zorunda kalacağını söyledi.
Yemenli çocuklar hayatta kalmak için savaşırken, yabancı bağışçılar isteksiz.
Kalabalığın ortasında 11 aylık Safa’yı görüyoruz. Kolları ve bacakları zayıflamış, yüzü acı içinde. Bir böbreğinde de sorun olan bu bebek göz göre göre ölecek.
Annesi Ümmü Ahmed, “Babası balıkçı. Bazen Safa sefere çıktığında ona verecek yemeğimiz olmuyor. Babasının eve dönüp bize yiyecek almasını bekliyoruz.”
Ümmü Ahmed’in hikayesi, Yemen’in acı ve kanla dolu savaş yıllarının bir özeti gibidir.
Yedi kez ev değiştirmek zorunda kaldığını, eniştesinin hava saldırısında öldüğünü, yeğeninin mayınla paramparça olduğunu anlatıyor.
Dokuz çocuğundan dördü böbrek sorunları veya yetersiz beslenme nedeniyle öldü. Şimdi beşinci çocuğu açlığın pençesinde.
Kocası Anwar Talib yorgun ve endişeli görünüyor:
“Yolculuğa çıktığımda 15-20 gün denizde kalıyorum ve ne bulursam avlıyorum. Ama son üç aydır işler çok gergin. Bazen kazandığımız paralar sadece yolculuk masrafını karşılıyor.”
Safa’nın günleri artık sayılı olabilir. Ailesiyle birlikte daha iyi bir kliniğe götürüyoruz. Hemen giriş yapın. Ancak doktorlar Safa’nın Aden’de özel bir tedaviye ihtiyacı olduğunu söylüyor. Aden’e beş saat uzaklıkta, Safa’nın ailesinin bu geziyi karşılayabilecek gücü yok.
Birkaç gün sonra ailesinin Safa’yı evlerine geri götürdüğünü öğreniyoruz.
Savaş, açlık, yoksulluk burada iç içe. Yemen çocukları bu belalardan birinden kurtulursa başkasının eline düşecek.
Uluslararası toplumun kayıtsızlığı da onlar için bir risk.
Ukrayna savaşının dehşeti, birçok Batı ülkesinin halkını uzak bir Arap yarımadasındaki acılardan daha fazla etkiliyor.
Pek çok Yemenli, dünyanın bu kadar kolay yüz çevirmesinden her zamankinden daha fazla korkuyor.
Taiz’in yaralı çocukları Bader, Hashim ve Amir ile Mocha’nın aç bebekleri Awam ve Safa’yı kim koruyacak?
Wietske Burema, Ahmed Baider ve Göktay Koraltan da bu makalenin yazılmasına katkıda bulundu.
